Badanie kliniczno-kontrolne

Podstawowym badaniem, którego celem jest znalezienie związku przyczynowo-skutkowego jest badanie kohortowe, jednak nie zawsze może być wykorzystane. Powodem tego jest wymagany długi okres obserwacji i potrzeba zaangażowania dużej liczby osób, co rodzi ze sobą wysokie koszty. Prostszą alternatywą dla badania kohortowego jest badanie kliniczno-kontrolne. Szczególnie przydatne wydaje się ono w przypadku chorób rzadkich oraz przewlekłych, które rozwijają się długimi latami. Można do nich zaliczyć nowotwory czy zaburzenia metaboliczne.

Pierwsze badania kliniczno-kontrolne opracowano w XX wieku. Za ich pionierów uważa się niemieckich naukowców – Ericha Schongiera i Eberharda Schairera. W 1943 roku opublikowali oni pracę analizującą częstość palenia papierosów u osób z rakiem płuc w porównaniu z osobami zdrowymi. Właśnie to badanie uważa się za podstawę metodologiczną współczesnych badań kliniczno-kontrolnych.

Czym jest badania kliniczno-kontrolne?

Badanie kliniczno-kontrolne (case-control study) jest badaniem obserwacyjnym, retrospektywnym. Jego głównym celem jest znalezienie czynnika narażenia, który mógł wywołać chorobę. W tym kierunku porównuje się ze sobą grupę osób, które zachorowały z grupą osób zdrowych. Umożliwia to prześledzenie ciągu przyczynowo-skutkowego i sformułowanie hipotezy. Badania kliniczno-kontrolne nie pozwalają jednak na potwierdzenie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy czynnikiem narażenia a afektem. W tego rodzaju badaniach dane zbiera się przede wszystkim przy pomocy wywiadów z chorymi, a także ich rodzinami. Często wykorzystuje się również analizę dokumentacji medycznej.

Typy badań kliniczno-kontrolnych

Biorąc pod uwagę takie kryteria, jak sposób selekcji osób do grupy badanej i kontrolnej, a także definiowanie bazy badania, możemy wyróżnić 4 główne ich rodzaje:

Tradycyjne badanie kliniczno-kontrolne

Badacze nazywają ten rodzaj badania kliniczno-kontrolnego jego „podstawową wersją” i mogą go przeprowadzić również na podstawie badania przekrojowego, w którym jednocześnie określają stan zdrowia oraz oznaczają czynniki narażenia. Analiza opiera się na porównywaniu szansy wystąpienia choroby w grupie kontrolnej i narażonej – wylicza się tzw. iloraz szans (OR).

Badanie kliniczno-kontrolne oparte na bazie przypadków

Ten rodzaj badania polega zazwyczaj na tym, że do grupy badanej kwalifikowane są osoby pochodzące z całej kohorty, które zachorowały przed przeprowadzeniem badania i przeżyły. W badaniu kliniczno-kontrolnym opartym na bazie przypadków miara porównawcza wyliczana jako stosunek ryzyka, jak w badaniu kohortowym. Badacze często określają je mianem kliniczno-kohortowego (case-cohort), co obrazuje, że łączy ono w sobie cechy tych dwóch badań obserwacyjnych.

Badania kliniczno-kontrolne zagnieżdżone w kohorcie

W tym rodzaju badania często zawierają się odmiany badania kliniczno-kohortowego z analizą przypadków, które wystąpiły w czasie obserwacji i kontroli wylosowanych z całej kohorty bez indywidualnego dopasowania. Analiza w tym typie badań charakteryzuje się tym, że osoby do grupy badanej są pozyskiwane z całej kohorty, a osoby do grupy kontrolnej są dobierane  do nich losowo (co odróżnia je od badań kohortowych).

Badanie kliniczno-kontrolne przemienne

Ten typ badania kliniczno-kontrolnego stanowi metodę do badania przemijającego wpływu na ryzyko wystąpienia ostrych zdarzeń. Badacze naprzemiennie klasyfikują osoby, jako członków grupy badanej i kontrolnej. Przykładem tematyki tego rodzaju badań może być np. napad tachykardii po skorzystaniu z inhalatora z lekiem beta-adrenergicznym (przemijający wpływ narażenia i ostre zdarzenie).

Zalety i wady badań kliniczno-kontrolnych

Do zalet tego rodzaju badań obserwacyjnych możemy zaliczyć zwłaszcza:

• Mniejsze koszty, łatwiejszą organizację, mniejsze grupy oraz krótszy czas analizy w porównaniu z badaniami kohortowymi;
• Możliwość badania chorób rzadkich oraz przewlekłych z długim okresem utajenia.

Do głównych wad badań kliniczno-kontrolnych zaliczamy np.:

• Trudniejszy wybór grupy kontrolnej w porównaniu z badaniami prospektywnymi;
• Częste błędy;
• Problem z wiarygodnością danych.

Sprawdź sam!

Wszystko, co powinieneś wiedzieć o EBM

Baza wiedzy – EBM

Kurs EBM w teorii i praktyce