Badanie kohortowe

Badanie kohortowe jest to rodzaj badania obserwacyjnego, które obserwuje grupę ludzi (kohortę) przez określony okres czasu, w celu zrozumienia, jak określone czynniki wpływają na ich zdrowie, zachowanie lub inne wyniki. Badanie kohortowe stanowi jedno z podstawowych narzędzi wykorzystywanych przez epidemiologów w celu stawiania i weryfikowania hipotez o przyczynach różnych chorób.

Badania kohortowe mają kluczowe znaczenie dla praktyki evidence-based medicine (EBM), czyli medycyny opartej na dowodach. Istota EBM polega na podejmowaniu decyzji klinicznych opartych na najlepszych dostępnych danych naukowych. Badania kohortowe dostarczają ważnych danych epidemiologicznych, które są istotne dla tworzenia zaleceń klinicznych i prowadzenia praktyki medycznej opartej na dowodach.

Na jego podstawie nie jesteśmy jednak w stanie wyciągnąć wniosku o przyczynach danego zjawiska, ponieważ wymaga potwierdzenia w badaniach eksperymentalnych (np. randomizowanych badaniach klinicznych z grupą kontrolną).

Co to jest badanie kohortowe?

Badanie kohortowe jest to rodzaj badania obserwacyjnego, które obserwuje grupę ludzi (kohortę) przez określony okres czasu, zwykle długoterminowy, w celu zrozumienia, jak określone czynniki wpływają na ich zdrowie, zachowanie lub inne wyniki. Kohorty mogą być dobierane na podstawie różnych kryteriów, takich jak wiek, płeć, występowanie określonej choroby czy też wystawienie na określony czynnik ryzyka.

Głównym źródłem zbierania danych jest obserwacja uczestników. Może ona trwać nawet wiele lat. Badania kohortowe mogą być prowadzone prospektywnie (gdzie badacze zbierają dane od momentu rozpoczęcia badania) lub retrospektywnie (gdzie badacze analizują dane historyczne). W tym czasie część badanych (grupa badana) podlega narażeniu na dany czynnik, a część jest pozbawiona tego narażenia (grupa kontrolna). Czynnik narażenia może być bardzo różny w zależności od postawionej hipotezy. Począwszy od substancji chemicznej, promieniowania, palenia tytoniu po ubóstwo, miejsce pracy czy szczepienia ochronne.

Ten rodzaj badań obserwacyjnych jest szczególnie przydatny w momencie, gdy przeprowadzenie randomizowanych badań z grupą kontrolną jest nieetyczne. Na przykład celowe narażanie kobiet ciężarnych na potencjalnie niebezpieczny lek jest nieetyczne, ale kobiety stosujące dany lek z konieczności można obserwować niejako „przy okazji”. Taki sposób postępowania budzi pewne kontrowersje. W niektórych przypadkach obserwowanie danego zjawiska i brak reakcji też można uznać za postawę nieetyczną. Badanie kohortowe mogą przyjmować charakter pełny (obejmować wszystkich narażonych) lub częściowy (być prowadzone jedynie na próbie losowej). Analiza tego rodzaju badań opiera się zazwyczaj na wyliczaniu tzw. ryzyka względnego (RR).

Czym różni się badanie kohortowe od randomizowanych badań klinicznych?

Badania kohortowe są jednym z rodzajów badań obserwacyjnych, w których badacz nie podejmuje żadnych interwencji w stan zdrowia uczestników. To jest główna różnica, jaka odróżnia badania kohortowe od randomizowanych badań klinicznych.

Przykład badania kohortowego

Bardzo znanym badaniem kohortowym jest Framingham Heart Study, dotyczące epidemiologii chorób układu krążenia. Dzięki temu badaniu ustalono znaczenie wiele czynników wpływających na funkcje układu krążenia. Zalicza się do nich: aktywność fizyczna, dieta, palenie tytoniu czy takie wskaźniki metaboliczne, jak stężenie we krwi cholesterolu. Badaną kohortę wyodrębniono w 1948 roku z mieszkańców miasteczka Framingham w USA. Początkowo składała się ona z 5209 kobiet i mężczyzn w wieku 30-62 lat, którzy byli pozbawieni w przeszłości incydentów kardiologicznych, takich jak zawał serca czy udar mózgu. Z biegiem czasu badanie się rozrosło i uformowano nowe kohorty. Rozrósł się także zakres badań – prowadzono nie tylko te z dziedziny kardiologii, ale także badano np. wpływ palenia tytoniu i wieku na funkcje układu oddechowego. Framingham Heart Study trwa do teraz, mimo że pierwotnie było zaplanowane na 20 lat. Jest uważane za jedno z największych i najdłużej trwających badań kohortowych, jakie udało się zrealizować.

Rodzaje badań kohortowych

Ze względu na relację czasową pomiędzy początkiem badania a wystąpieniem choroby wyróżniamy:

• Prospektywne badania kohortowe – podczas ich przebiegu kohorty są ustalane przed wystąpieniem oznak choroby, a następnie podlegają obserwacji;
• Retrospektywne badania kohortowe – podczas ich przebiegu okres obserwacji zostaje zakończony przed ustaleniem kohorty, a skutki zdrowotne narażenia ustalane są na podstawie już istniejących danych.

Czasem przeprowadza się także badania dwukierunkowe – dane są zbierane zarówno prospektywnie, jak i retrospektywnie. Ten rodzaj badań kohortowych może znaleźć zastosowanie w przypadku czynników narażenia, które mogą wywoływać krótko- i długotrwałe efekty.

Zalety i wady badań kohortowych

Do głównych zalet badań kohortowych możemy zaliczyć:

• Możliwość oceny relacji w czasie;
• Tańsze i łatwiejsze w organizacji niż randomizowane badania kliniczne z grupą kontrolną;
• Możliwość przeprowadzenia analizy wielu skutków wynikających z jednej przyczyny (nawet jeżeli nie było to planowane na początku badania).

Do ograniczeń tego rodzaju badań obserwacyjnych możemy zaliczyć:

• Potrzebę długiego czasu obserwacji i dużą liczbę uczestników;
• Zmniejszanie się kohorty wraz z biegiem czasu;
• Ryzyko błędów np. przy selekcji czy klasyfikacji.

Aby dowiedzieć się więcej, przeczytaj wpis na temat badań kliniczno-kontrolnych. 

Sprawdź sam!

Wszystko, co powinieneś wiedzieć o EBM

Baza wiedzy – EBM

Kurs EBM w teorii i praktyce