Błąd systematyczny

W badaniach naukowych możemy wyróżnić dwa główne rodzaje błędów — błąd systematyczny i losowy. O ile błędów losowych nie jesteśmy w stanie w pełni uniknąć, to błędy systematyczne możemy sprawnie niwelować przy pomocy różnych metod. Można także zauważyć zależność, że wielkość błędu losowego maleje wraz ze wzrostem liczebności próby.

Co to jest błąd systematyczny?

Błędem systematycznym nazywamy odchylenie od rzeczywistych wartości mierzonych podczas leczenia, powstające w wyniku umyślnej lub przypadkowej modyfikacji wyników. Zmiana ta może wynikać z błędu w doborze metody badania, nieprawidłowego odczytywania pomiarów lub nieprawidłowego przyporządkowania uczestników do grup badanych. Wynika z tego, że błąd systematyczny może pojawić się na każdym etapie badania, począwszy od projektowania badania po analizę i publikację danych. W badaniach klinicznych w celu eliminacji błędu systematycznego wykorzystuje się randomizację, czyli losowe przyporządkowanie uczestników do określonych grup oraz zaślepienie, czyli utajenie informacji o tym, który uczestnik należy do grupy badanej, a który do kontrolnej. Błąd systematyczny w badaniach może przybierać dwojaki charakter – operacyjny, jeśli wynika ze sposobu przeprowadzenia badania lub statystyczny, jeżeli jego źródłem jest niepoprawna analiza lub weryfikacja wyników.

Najczęstsze błędy systematyczne podczas badania

Jak wspomniano powyżej, błędy systematyczne mogą pojawić się praktycznie w każdej fazie badania. Jednak najczęściej spotyka się je na trzech etapach – klasyfikacji, pomiaru i publikacji.

Błąd systematyczny związany z doborem próby

Występuje w momencie, gdy pacjenci są wybierani zgodnie z daną cechą np. stanem zdrowia, a nie w sposób losowy. Prowadzi to do utworzenia grup, które ciężko porównać ze względu na występowanie czynników przeszkadzających. Błędu systematycznego związanego z doborem próby można uniknąć, stosując wcześniej wspomnianą randomizację.

Błąd systematyczny związany z pomiarem

Błąd systematyczny związany z pomiarem może wystąpić zarówno na etapie gromadzenia danych, jak i ich analizowania. W pierwszym przypadku może on wynikać z nieprawidłowo działającej aparatury lub systemu rejestracji danych. Tego rodzajem błędu jest także źle ułożony harmonogram wizyt w placówce medycznej, powodujący brak możliwości zaobserwowania istotnych klinicznie zdarzeń u uczestników. Błędów systematycznych związanych z pomiarem można unikać, stosując sprawdzony, dobrze skalibrowany sprzęt zgodny z wymaganiami Dobrej Praktyki Laboratoryjnej. Bardzo pomocną metodą jest także stosowanie zaślepienia, które może dotyczyć jedynie pacjenta (zaślepienie pojedyncze) lub pacjenta i badacza (zaślepienie podwójne). Podwójne zaślepienie uważane jest za złoty standard postępowania.

Błąd systematyczny związany z publikacją

Ten rodzaj błędu opiera się na wybiórczym publikowaniu badań. Znacznie częściej publikowane są pozytywne wyniki niż negatywne. Zjawisko to jest szkodliwe, ponieważ utrudnia dostęp naukowcom do danych zebranych w tych badaniach. Negatywne wyniki mogą informować m.in. o nieskuteczności danej terapii i braku podstaw do kontynuowania badań w tym kierunku. Błąd systematyczny związany z publikacją wynika z dwóch czynników. Po pierwsze, naukowcy niechętnie publikują swoje prace, jeżeli nie udało im się uzyskać pozytywnych wyników badań. Po drugie, wydawcy też nie są chętni do ich publikowania. Jednym ze sposobów niwelowania tego problemu jest zachęcanie do rejestracji badań klinicznych leków przed ich rozpoczęciem. Jednym z takich rejestrów jest Rejestr Badań Klinicznych UE. Dzięki temu badacze mogą uzyskać wyniki badania, nawet jeżeli zostało ono zakończone niepowodzeniem.

Sprawdź sam!

Wszystko, co powinieneś wiedzieć o EBM

Baza wiedzy – EBM

Kurs EBM w teorii i praktyce