Hierarchia badań naukowych

27 sierpnia, 2022 EBM

Głównym elementem, na którym bazuje evidence-based medicine (medycyna oparta na faktach) jest hierarchia badań naukowych. Jest to swoista skala wiarygodności informacji naukowych. Pozwala ona na określenie, jaką wagę naukową niesie dane badanie. Dzięki temu jesteśmy w stanie korzystać z danych najbardziej rzetelnych i potwierdzonych.

Jak wygląda hierarchia badań naukowych?

Najwyżej w hierarchii badań naukowych możemy wyróżnić przeglądy systematyczne oraz metaanalizy. Przeglądy systematyczne są same w sobie badaniami naukowymi, w ramach których analizowane i oceniane są inne badania. Najbardziej znane i cenione przeglądy systematyczne prowadzą badacze fundacji Cochrane. Metaanalizy natomiast są to statystyczne oszacowania wielkości danego efektu. Mają one na celu w pewien sposób uśrednić wyniki wielu publikacji, tak aby otrzymać jeden „zbiorczy” wynik. Metaanalizy mogą być jedną ze składowych przeglądów systematycznych. Nieco niżej w hierarchii danych naukowych znajdują się badania kliniczne z randomizacją oraz próbą kontrolną (ang. randomised controlled trial, RCT). Randomizacja to losowy przydział pacjentów (lub osób badanych) do grupy badanej oraz kontrolnej. Ma ona celu stworzenie, jak najbardziej zbliżonych do siebie grup. Grupę kontrolną uwzględnia się natomiast, aby dostarczyć informacji, czy na pewno to interwencja medyczna spowodowała poprawę stanu zdrowia pacjentów, a nie doszło do tego samoistnie lub pod wpływem czynników niezależnych.

Jeszcze niżej w hierarchii znajdują się badania kohortowe. Stosuje się je szczególnie w epidemiologii w celu poznania powszechnie występujących schorzeń oraz ich przyczyn. W badaniach tych wyróżniamy dwie grupy (kohorty) – narażoną oraz nienarażoną na dany czynnik. W odróżnieniu od badań klinicznych, w badaniach kohortowych nie występuje żadna interwencja ze strony osób przeprowadzających badanie. Jeszcze niżej w hierarchii znajdziemy badanie kliniczno-kontrolne, które także jest badaniem czysto obserwacyjnym – nie uwzględnia żadnej interwencji. W przeciwieństwie do badania kohortowego jest zawsze retrospektywne i stosuje się je szczególnie w przypadku chorób rzadkich. Za jeszcze mniej wiarygodne uznaje się r aporty serii oraz pojedynczego przypadku. Mogą być one np. obserwacją własną lekarza. Nie uwzględniają natomiast grupy kontrolnej, przez co nie pozwalają na wyciąganie wniosków przyczynowo-skutkowych. Najliczniejszą grupę dowodów naukowych, a zarazem najmniej wiarygodną w ujęciu EBM stanowią opinie eksperckie. Formułuje się je poprzez pojedynczego naukowca lub grono eksperckie. Niestety w ich przypadku często występuje obawa, że podstawę badań mogą stanowić subiektywne poglądy. Nie powinny być one zatem traktowane na równi z pracami przekrojowymi, uwzględniającymi obiektywnie wiele aspektów.