Randomizowane badanie kliniczne, a dokładniej badanie randomizowane z grupą kontrolną (randomized controlled trial, RCT) stanowi „złoty standard” publikacji naukowych. Według hierarchii dowodów naukowych uważane są za bardzo wiarygodne źródło informacji. Ustępują miejsca jedynie przeglądom systematycznym, które są tworzone na ich podstawie i przez to, że uwzględniają wiele pojedynczych badań, dają szersze spojrzenie na dane zjawisko.
Za pierwsze randomizowane badanie kliniczne uznaje się badanie przeprowadzone w 1747 roku przez Jamesa Linda. Miało ono na celu ustalić przyczyny szkorbutu u marynarzy. Lind podzielił załogę statku na sześć dwuosobowych grup i poszczególnym z nich podał inny produkt – cydr, ocet, wodę morską, kwas siarkowy (w niewielkich ilościach), cytrusy oraz syrop. W swoim badaniu poprawę stanu zdrowia stwierdził u marynarzy przyjmujących cytrusy.
Co oznacza, że badanie kliniczne jest randomizowane?
Randomizowane badanie kliniczne jest rodzajem badania eksperymentalnego przeprowadzanym z udziałem ludzi. Obejmuje ono zazwyczaj ściśle zdefiniowaną grupę uczestników, którzy są dzieleni na dwie mniejsze podgrupy – badaną (przyjmującą substancję badaną) oraz kontrolną (przyjmującą placebo lub objętych terapią konwencjonalną). Przydział do każdej z tych podgrup następuje losowo, co nazywa się randomizacją. Takie zaplanowanie badania minimalizuje ryzyko błędu podczas wnioskowania. Randomizacja umożliwia zachowanie jednolitości dwóch grup oraz przeciwdziała manipulacji podczas przyporządkowania poszczególnych uczestników do grupy badanej i kontrolnej. Wprowadzenie grupy kontrolnej umożliwia rzetelniejsze oszacowanie skutków, jakie wywołała badana interwencja medyczna oraz eliminuje efekt placebo i efekt wynikający z naturalnego przebiegu choroby.
Rodzaje randomizowanych badań klinicznych
Badania kliniczne ze względu stopień zaślepienia (jawności) możemy podzielić na:
- Badanie niezaślepione – w jego przebiegu zarówno uczestnicy, jak i badacze wiedzą, kto jest poddawany danej terapii. Aktualnie bardzo rzadko stosowane, ze względu na wysokie ryzyko zafałszowania wyniku.
- Badanie pojedynczo zaślepione – w jego przebiegu uczestnicy nie wiedzą, jaki rodzaj terapii otrzymują, ale badacze posiadają taką wiedzę. Ten rodzaj badań stwarza wysokie ryzyko świadomej lub nieświadomej ingerencji badacza na wynik postępowania.
- Badanie podwójnie zaślepione – w tym badaniu zarówno badani, jak i badacze nie wiedzą, kto podlega danemu rodzajowi ingerencji. W jego przebiegu ryzyko manipulacji i wpływ czynników przeszkadzających jest zminimalizowany. Stanowią „złoty standard” i w praktyce są stosowane najczęściej.
- Badanie potrójnie zaślepione – w tym przypadku zarówno badacze, uczestnicy, jak i osoby analizujące dane nie wiedzą, jaki rodzaj terapii przyjmuje dany badany. W ich przypadku ryzyko ingerencji jest zminimalizowane do minimum, ale w praktyce klinicznej rzadko są przeprowadzane.
Plan randomizowanego badania klinicznego
Badania mogą być przeprowadzane zgodnie z dwoma podstawowymi schematami. Pierwszym z nich jest badanie równoległe (parallel). Charakteryzuje się ono tym, że utworzone grupy (badana i kontrolna) uczestniczą w badaniu jednocześnie, ale są objęte różnym postępowaniem. Drugim schematem ich prowadzenia jest badanie naprzemianległe (cross-over). Charakteryzuje się ono tym, że grupy badana i kontrolna zmieniają się sposobem postępowania. Oznacza to, że każda grupa na zmianę przyjmuje badaną substancję i lek konwencjonalny. W badaniach może wystąpić tzw. efekt przeniesienia (carry-over), polegający na wpływie leku przyjmowanego w pierwszym okresie na lek przyjmowany w drugim. W celu eliminacji tego efektu ustala się tzw. okres wypłukiwania (wash-out period). Polega on na zastosowaniu odstępów czasowych pomiędzy terapiami. Badanie naprzemianległe stosowane jest szczególnie w przypadku chorób przewlekłych, charakteryzujących się znaczną stabilnością. Obarczone jest jednak wyższym ryzykiem błędu podczas wnioskowania, dlatego badania równoległe w praktyce stosuje się znacznie częściej.
Randomizowane badanie kliniczne – podsumowanie
Randomizowane badanie kliniczne jest wykorzystywane szczególnie w badaniach nad nowymi cząsteczkami leczniczymi. Ponadto znajdują także zastosowanie w ocenie skuteczności i bezpieczeństwa innych interwencji medycznych, jak urządzenia medyczne, zabiegi chirurgiczne czy szczepionki. Te badania wraz z grupą kontrolną leżą u podstaw medycyny opartej na faktach (EBM). Budzą jednak pewne kontrowersje – szczególnie zastosowanie placebo u uczestników ciężko chorych.
Sprawdź sam!
Wszystko, co powinieneś wiedzieć o EBM